Pendapat para ulama’ tentang sholat tarawih 20 roka'at
Pendapat para ulama’ tentang sholat tarawih 20 roka'at
Berdasarkan dalil dan kaedah di
atas, para ulama’ dalam mazhab Syafi’i (Syafi’iyyah) mengistinbatkan bilangan
rakaatnya seperti berikut:
1) Disebutkan
di dalam Mukhtashar Al-Muzani:
أَنَّ
اْلإِمَامَ الشَّافِعِيَّ رحمه الله قَالَ: رَأَيْتُهُمْ بِالْمَدِينَةِ
يَقُومُونَ بِتِسْعٍ وَثَلاَثِينَ وَأَحَبَّ إِلَيَّ عِشْرُونَ لأَنَّهُ رُوِيَ
عَنْ عُمَرَ وَكَذَلِكَ بِمَكَّةَ يَقُومُونَ عِشْرِينَ رَكْعَةً يُوتِرُونَ
بِثَلاَثٍ.
“Sesungguhnya Imam Syafi’e berkata:
Aku telah melihat mereka di Madinah mendirikan (Solat Tarawih) denga 39 rakaat,
dan aku menyukai 20 rakaat kerana telah diriwayatkan dari Umar. Dan begitu juga
di Makkah, mereka mendirikan 20 rakaat dan mengerjakan Witir dengan 3 rakaat.”
2) Imam Nawawi
berkata di dalam Syarh al-Muhazzab:
صَلاَةُ
التَّرَاوِيحِ مِنَ النَّوَافِلِ الْمُؤَكَّدَةِ كَمَا دَلَّتْ عَلَى ذَلِكَ
اْلأَحَادِيثُ الشَّرِيفَةُ الْمُتَقَدِّمَةُ وَهِيَ عِشْرُونَ رَكْعَةً مِنْ
غَيْرِ صَلاَةِ الْوِتْرِ، وَمَعَ الْوِتْرِ تُصْبِحُ ثَلاَثًا وَعِشْرِينَ
رَكْعَةً … عَلَى ذَلِكَ مَضَتِ السُّنَّةُ وَاتَّفَقَتِ اْلأُمَّةُ، سَلَفًا
وَخَلَفًا مِنْ عَهْدِ الْخَلِيفَةِ الرَّاشِدِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رضي الله
عنه وأرضاه – إِلىَ زَمَانِنَا هَذَا … لَمْ يُخَالِفْ فِي ذَلِكَ فَقِيهٌ مِنَ
اْلاَئِمَّةِ اْلأَرْبعَةِ الْمُجْتَهِدِينَ إِلاَّ مَا رُوِىَ عَنْ إِمَامِ دَارِ
الْهِجْرَةِ مَالِكٍ بْنِ أَنَسٍ رضي الله عنه اَلْقَوْلُ بِالزِّيَادَةِ فِيهَا،
إِلىَ سِتٍّ وَثَلاَثِينَ رَكْعَةً…فِي الرِّوَايَةِ الثَّانِيَةِ عَنْهُ –
مُحْتَجًّا بِعَمَلِ أَهْلِ الْمَدِينَةِ فَقَدْ رُوِيَ عَن نَافِعٍ أَنَّهُ
قَالَ: أَدْرَكْتُ النَّاسَ يَقُومُونَ رَمَضَانَ بِتِسْعٍ وَثَلاَثِينَ رَكْعَةً
يُوتِرُونَ مِنْهَا بِثَلاَثٍ
“Sholat Tarawih termasuk di dalam
sholat Nawafil yang muakkad seperti mana yang ditunjukkan perkara itu oleh
hadith-hadith yang mulia yang telah disebut terdahulu. Ia adalah sebanyak dua
puluh rakaat selain dari sholat Witir. (Jika) bersama Witir maka ia menjadi 23
rakaat…atas jalan inilah berlalunya sunnah dan sepakat ummah, dari kalangan Salaf
dan Khalaf dari zaman Khulafa’ ar-Rasyidin Umar ibn Al-Khattab, semoga Allah
meredhainya dan dia meredhaiNya juga sampailah ke zaman kita ini…Tidak ada
seorang pun ahli feqah dari kalangan empat imam mazhab (Hanafiyyah, Malikiyyah,
Syafi’iyyah dan Hanabilah) membantah perkara ini, melainkan apa yang
diriwayatkan dari Imam Dar al-Hijrah, Imam Malik bin Anas tentang pendapat yang
lebih bilangannya pada sholat Tarawih kepada 36 rakaat…Dalam riwayat kedua
daripada Imam Malik, iaitu dengan hujahnya beramal dengan amalan penduduk
Madinah iaitu: Sesungguhnya diriwayatkan dari Nafi’ sesungguhnya dia berkata:
Aku mendapati orang ramai mendiri Ramadhan (sholat Tarawih) dengan 39 rakaat
dan mereka mendirikan Witir daripadanya sebanyak 3 rakaat…”
Syaikh Muhammad Ali ash-Shabuni
menambah:
…أَمَّا
الرِّوَايَةُ الْمَشْهُورَةُ عَنْهُ، هِيَ الَّتِي وَافَقَ فِيهَا الْجُمْهُورُ
مِنَ الْحَنَفِيَّةِ وَالشَّافِعيَّةِ وَالْحَنَابِلَةِ عَلَى أَنَّهَا عِشْرُونَ
رَكْعَةً وَعَلَى ذَلِكَ اتَّفَقَتِ الْمَذَاهِبُ اْلأَرْبعَةُ وَتَمَّ
اْلإجْمَاعُ.
“Adapun riwayat yang masyhur
daripada Imam Malik, iaitulah yang diittifaqkan Jumhur ulama’ dari kalangan
Hanafiyyah, Syafi’iyyah dan Hanabilah atas sholat Tarawih itu 20 rakaat. (Oleh
itu) atas sebab perkara itulah (iaitu riwayat yang kedua ini), maka jadilah
(sholat Tarawih sebanyak 20 rakaat) adalah ittifaq empat mazhab dan lengkaplah
(ia menjadi) ijma’.”
3) Imam Nawawi
juga menyebutkan di dalam Al-Majmu’:
مَذْهَبُنَا
أَنَّهَا عِشْرُونَ رَكْعَةً بِعَشْرِ تَسْلِيمَاتٍ غَيْرِ الْوِتْرِ وَذَلِكَ
خَمْسُ تَرْوِيحَاتٍ وَالتَّرْوِيحَةُ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بِتَسْلِيمَتَيْنِ…
وَبِهِ قَالَ أَبُو حَنِيفَةَ وَأَصْحَابُهُ وَأَحْمَدُ وَدَاوُدُ وَغَيرُهُمْ
وَنَقَلَهُ الْقَاضِيُّ عِيَاضٍ عَن جُمْهُورِ الْعُلَمَاءِ. وَقَالَ مَالِكٌ:
اَلتَّرَاوِيحُ تِسْعُ تَرْوِيحَاتٍ وَهِيَ سِتَّةٌ وَثَلاَثِينَ رَكْعَةً غَيْرُ
الْوِتْرِ
“Mazhab kami ialah sesungguhnya ia
20 rakaat dengan 10 salam selain Witir. Jadi ada 5 rehat, dan setiap sekali
rehat ada 4 rakaat dengan 2 salam…Dan mengikut juga pendapat inilah (iaitu 20
rakaat) oleh Abu Hanifah dan rakan-rakannya, Ahmad, Daud (azh-Zahiri) dan
selain dari mereka. Al-Qadhi ‘Iyadh juga menukilkannya dari jumhur Ulama’. Imam
Malik berkata: Sholat Tarawih ada 9 rehat iaitu 36 rakaat selain dari Witir.”
4) Imam
Syarbini al-Khatib menyebutkan:
اَلتَّرَاوِيحُ
عِشْرُونَ رَكْعَةً بِعَشَرِ تَسْلِيمَاتٍ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِن رَمَضَانَ لِمَا
رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ أَنَّهُمْ كَانُوا يَقُومُونَ عَلَى
عَهْدِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ بِعِشْرِينَ رَكْعَةً.
“Dan Tarawih itu 20 rakaat dengan 10
salam setiap bulan Ramadhan. Demikiannlah hadith Al-Baihaqi dengan sanad yang
shahih bahawasanya sahabat-sahabat Nabi صلى الله عليه
وآله وسلم mendirikan
sembahyang pada masa Umar bin Al-Khattab dalam bulan Ramadhan sebanyak 20
rakaat. Dan Imam Malik meriwayatkan di dalam Al-Muwaththo’ sebanyak 23 rakaat,
tetapi Imam Al-Baihaqi mengatakan bahawa yang tiga rakaat yang akhir ialah
Sembahyang Witir.”
5) Imam
Zainuddin bin Abd al-Aziz al-Malibari dalam kitab Fath al-Mu’in menyimpulkan
bahawa sholat Tarawih hukumnya sunat yang jumlahnya 20 rakaat:
وَصَلاَةُ
التَّرَاوِيحِ سُنَّةٌ مُؤَكَّدَةٌ وَهِيَ عِشْرُونَ رَكْعَةً بِعَشْرِ
تَسْلِيمَاتٍ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ لِخَبَرٍ (( مَن قَامَ رَمَضَانَ
إِيمَانًا وَاِحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ )) وَيَجِبُ
التَّسْلِيمُ مِن كُلِّ رَكْعَتَيْن فَلَوْ صَلَّى أَرْبَعًا مِنْهَا
بِتَسْلِيمَةٍ لَمْ تَصِحُّ.
“Sholat Tarawih hukumnya sunat, 20
rakaat dan 10 salam pada setiap malam di bulan Ramadhan. Kerana ada hadith:
Barang siapa melaksanakan (sholat Tarawih) di malam Ramadhan dengan iman dan
mengharap pahala, maka dosanya yang terdahulu diampuni. Setiap dua rakaat harus
salam. Jika sholat Tarawih 4 rakaat dengan satu kali salam maka hukumnya tidak
sah……”
6). Di dalam
kitab Rahmah al-Ummah fi Ikhtilaf al-Aimmah karangan Al-Allamah Abi Abdillah
Muhammad bin Abdur Rahman
ad-Dimasyqi al-Uthmani asy-Syafi’e pada Hamisy al-Mizan al-Kubra menyatakan:
فَصْلٌ: وَمِنَ
السُّنَنِ صَلاَةُ التَّرَاوِيحِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ عِندَ أَبِي حَنِيفَةَ
وَالشَّافِعِي وَأَحْمَدَ وَهِيَ عِشْرُونَ رَكْعَةً بِعَشْرِ تَسْلِيمَاتٍ
وَفِعْلُهَا فِي الْجَمَاعَةِ أَفْضَلُ
“(Fasal): Dan termasuk dari
sholat-sholat sunat ialah Sholat Tarawih pada bulan Ramadhan di sisi Abu
Hanifah, Syafi’e dan Ahmad iaitu ia adalah sebanyak 20 rakaat dengan 10 salam.
Dan mendirikannya secara berjama’ah adalah afdhal.”
7) Syaikh Abd
al-Qadir ar-Rahbawi menyebutkan di dalam kitabnya As-Sholah ‘ala al-Mazahib
al-Arba’ah:
وَعَدَدُ
رَكْعِتِهَا عِشْرُونَ رَكْعَةً. وَهَذَا الَّذِي بَيَّنَهُ عُمَرُ بْنِ
الْخَطَّابِ رضي الله بِفِعْلِهِ عِندَمَا جَمَعَ النَّاسَ أَخِيرًا فِي
الْمَسْجِدِ، وَصَلاَتِهِمْ خَلْفَ إِمَامٍ وَاحِدٍ، وَوَافَقَهُ الصَّحَابَةُ
عَلَى ذَلِكَ وَلَمْ يَكُن لَهُمْ مُخَالِفٌ مِمَّن بَعْدَهُمْ مِنَ الْخُلَفَاءِ
الرَّاشِدِينَ…
“Dan bilangan rakaatnya (Sholat
Tarawih) 20 rakaat. Dan inilah yang diterangkan oleh Sayyiduna Umar bin
Al-Khattab dengan perbuatannya ketika mengumpulkan para sahabat akhirnya dalam
masjid. Dan (menyuruh) mereka bersembahyang di belakang seorang imam. Para
sahabat bersetuju atas perbuatannya itu dan tidak ada seorangpun Khalifah yang
datang selepas mereka (selepas sahabat) yang menyalahkan mereka (Umar dan
generasi sahabat yang melakukan 20 rakaat).”
8) Mufti Besar
Negara Mesir, Al-Allamah Syaikh Ali Jum’ah [30] menyebutkan di dalam kitabnya
Al-Bayan Lima Yasyanghal al-Azhan:
وَالْحَقُ أَنَّ
اْلأُمَّةَ أَجْمَعَتْ عَلَى أَنَّ صَلاَةَ التَّرَاوِيحِ عِشْرِينَ رَكْعَةً مِنْ
غَيْرِ الْوِتْرِ، وَثَلاَثَ وَعِشْرِينَ رَكْعَةً بِالْوِتْرِ، وَهُوَ مُعْتَمَدُ
الْمَذَاهِبِ الْفِقْهِيَّةِ اْلأَرْبَعَةِ: اَلْحَنَفِيَّةِ وَالْمَالِكِيَّةِ
فِي الْمَشْهُورِ وَالشَّافِعِيَّةِ وَالْحَنَابِلَةِ.
“Dan yang benarnya (dalam perkara
rakaat Tarawih) ialah, sesungguhnya umat Islam telah ijma’ ke atas Sholat
Tarawih itu 20 rakaat tidak termasuk Witir, dan 23 rakaat termasuk Witir yang
mana itulah yang mu’tamad (dipegang) oleh mazhab-mazhab feqah yang empat:
Mazhab Hanafi, pendapat yang masyhur dalam mazhab Maliki, mazhab Syafi’e dan
mazhab Hanbali.”
9) Di dalam
kitab Al-Fiqh ‘Ala al-Mazahib al-Arba’ah disebutkan:
وَقَدْ ثَبَّتَ
أَنَّ صَلاَةَ التَّرَاوِيحِ عِشْرُونَ رَكْعَةً سِوَى الْوِتْرِ
“Dan sesungguhnya telah tetaplah
(thabit) bahawa Sholat Tarawih adalah 20 rakaat (menurut semua imam mazhab)
selain Witir
10) Disebutkan
di dalam kitab Al-Hady an-Nabawi ash-Shahih fi Solah at-Tarawih
karangan Syaikh
Muhammad Ali ash-Shabuni:
قَالَ
اْلإِمَامُ التِّرْمِذِي فِي جَامِعِهِ اَلْمُسَمَّى سُنَنِ التِّرْمِذِي:
أَكْثَرَ أَهْلُ الْعِلْمِ عَلَى مَا رُويَ عَنْ عُمَرَ، وَعَلِيٍّ وَغَيْرِهِمَا
مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: عِشْرِينَ رَكْعَةً وَهُوَ قَوْلُ
سُفْيَانَ الثَّوْرِي وَإِبْنِ الْمُبَارَكَ وَالشَّافِعِيّ وَقَالَ الشَّافِعِي :
وَهَكَذَا أَدْرَكْتُ النَّاسَ بِمَكَّةَ يُصَلُّونَ عِشْرِينَ رَكْعَةً . أهـ.
“Al-Imam At-Tirmizi berkata di dalam
kitab Jami’nya yang bernama Sunan at-Tirmizi: Kebanyakan Ahl al-Ilm di atas
pendapat seperti yang diriwayatkan dari Sayyiduna Umar, Sayyiduna Ali dan
selain keduanya dari para sahabat Nabi صلى الله عليه
وآله وسلم iaitu (mendirikan
sholat Tarawih sebanyak) 20 rakaat. Ia adalah pendapat Sufyan ath-Thauri, Ibn
Al-Mubarak, Syafi’e. Imam Syafi’e berkata: Dan beginilah aku mendapati orang
ramai di Makkah mereka mendirikan (sholat Tarawih dengan ) 20 rakaat.” Intaha.
Ibn Rusyd menyebutkan di dalam
Bidayah al-Mujtahid:
اِخْتَارَ
مَالِكٌ – فِي أَحَدِ قَوْلَيْهِ – وَأَبُو حَنِيفَةَ وَالشَّافِعِي وَأَحْمَدُ
اَلْقِيَامُ بِعِشْرِينَ رَكْعَةً سِوَى الْوِتْرِ.
“Imam Malik telah memilih –dalam
salah satu di antara dua pendapatnya-,
juga Abu Hanifah, Syafi’e, Ahmad
dengan 20 rakaat selain Witir.”
Seterusnya Syaikh Muhammad Ali
ash-Shabuni menyebutkan:
“Bahawa kedua Haramaian (Masjidil
Haram dan Masjid Nabawi) juga menjadi panduan dan ikutan kita dalam perkara
Sholat Tarawih 20 rakaat ini yang mana kedua-dua masjid suci ini mendirikan
Sholat Tarawih dengan 20 rakaat sejak zaman dahulu lagi sehingga sekarang.”
Meskipun demikian bila shalat
taraweh dilakukan kurang dari 20 rakaat juga telah mendapatkan kesunahan
seperti keterangan dalam kitab at-tausyah Hal. 52
وَهِيَ
عِشْرُونَ رَكْعَة بعشر تسليمات وجوباً ولو صلي بدون عشرين حصل له ما فعله
“Shalat taraweh adalah 20 roka’at
dengan sepuluh salaman secara wajib, bila seseorang shalat kurang dari 20
rokaat maka ia juga telah mendapatkan yang ia kerjakan”
Derajat Hadits yang Meriwayatkan
bahwa Rasulullah shallallaahu ‘alaihi wa aalihii wasallam Qiyam Ramadhan
Delapan Rakaat
عن جابر بن عبد
الله قال صلى بنا رسول الله صلى الله عليه و سلم في رمضان ثمان ركعات والوتر فلما
كان من القابلة اجتمعنا في المسجد ورجونا أن يخرج إلينا فلم نزل في المسجد حتى
أصبحنا فدخلنا على رسول الله صلى الله عليه و سلم فقلنا له : يا رسول الله رجونا
أن تخرج إلينا فتصل بنا فقال : كرهت أن يكتب عليكم الوتر
'AN JAABIR IBNI 'ABDILLAAH
QAALA:SHALLAA BINAA RASUULULLAAH shallallaahu 'alaihi wasalllam FII RAMADHAAN
TSAMAANA RAKA'AATIN WAL WITRA. FALAMMAA KAANA MINAL QAABILATI IJTAMA'NAA FIL
MASJIDI WA RAJAUNAA AN YAKHRUJA ILAINAA FALAM NAZAL FIL MASJIDI HATTAA
ASHBAHNAA. FADAKHALNAA 'ALAA RASUULILLAAH shallallaahu 'alaihi wasallam FA QULNAA
LAHUU YAA RASUULALLAAH RAJAUNAA AN TAKHRUJA ILAINAA FATUSHALLI BINAA FA QAALA
KARIHTU AN YUKTABA 'ALAIKUM AL WITRU
Dari Jabir bin Abdullah, dia
berkata: ”Rasulullah -shallaahu 'alaihi wasallam- shalat dengan kami pada malam
Ramadhan delapan rakaat dan witir.Maka ketika malam berikutnya kami berkumpul
didalam masjid dan berharap beliau akan keluar kepada kami, dan kami terus
menerus dimasjid sampai pagi, kemudian kami masuk kepada Rasulullah
shallallaahu 'alaihi wasallam dan kami berkata kepada beliau: ’Wahai
Rasulullah, kami berharap engkau keluar kepada kami dan engkau shalat dengan
kami, maka beliau bersabda: "Saya tidak senang witir diwajibkan atas
kalian.’'
Pertama : Al Hafizh Adz Dzahabi
dalam kitab Miizaanul I'tidal juz III halaman 310, ketika menjelaskan rawi yang
bernama 'Isa bin Jaariyah, beliau mengutip sebuah sanad dan matan sebagai
berikut:.
جعفر بن حميد ،
حدثنا يعقوب القمى ، عن عيسى بن جارية ، عن جابر ، قال : صلى بنا رسول الله صلى
الله عليه وسلم ليلة في رمضان ثمانى ركعات ، والوتر ، فلما كان في القابلة اجتمعنا
ورجونا أن يخرج ، فلم نزل حتى أصبحنا ، قال : فدخلنا على النبي صلى الله عليه وسلم
فقلنا : يا رسول الله اجتمعنا في المسجد ، ورجونا أن تخرج إلينا . فقال : إنى كرهت
أن يكتب عليكم الوتر
al-Hafizh Adz-Dzahabi berkata :
ISNAADUHUU WASATHUN (sanadnya tengah-tengah). [ Sumber:Miizaanul I'tidal 3/310,
cetakan Daar Ihya al Kutub al 'Arabiyyah ].
Kedua : Al Hafizh al Haitsami dalam
kitab Majma'uz Zawaaid juz III halaman 224
وعن جابر قال:
صلى بنا رسول الله صلى الله عليه وسلم في شهر رمضان ثمان ركعات وأوتر فلما كانت
القابلة اجتمعنا في المسجد ورجونا أن يخرج إلينا فلم يزل فيه حتى أصبحنا ثم دخلنا
فقلنا: يا رسول الله اجتمعنا في المسجد ورجونا أن تصلي بنا؟ قال:إني خشيت - أو
كرهت - أن يكتب عليكم". رواه أبو
يعلى والطبراني في الصغير وفيه عيسى بن جارية وثقه ابن حبان وغيره وضعفه ابن معين.
RAWAAHU ABUU YA'LAA WATHTHABARAANI
FISHSHAGHIIRWA FIIHI 'IISAA IBNU JAARIYAH WATSTSAQAHUU IBNU HIBBAAN WA
GHAIRUHUU WA DHA''AFAHUU IBNU MA'IIN
Hadits diriwayatkan oleh Abu Ya'la
dan ath Thabarani.Didalam hadits ada Isa bin Jariyah, dia ditsqahkan oleh Ibnu
Hibban dan lainnya, didha'ifkan oleh Ibnu Ma'in
Sumber :
* مجمع
الزوائد. الإصدار 2.02* للحافظ الهيثمي * اسم الكتاب الكامل: مجمع الزوائد ومنبع
الفوائد* للحافظ نور الدين علي بن أبي بكر الهيثمي المتوفى سنة 807 بتحرير
الحافظين الجليلين: العراقي وابن حجر* المحتويات: جميع الكتاب: الجزء الأول حتى
العاشر. جميع الكتاب مدقق مرتين* *تم التدقيق الثاني بالمقابلة مع طبعة دار الفكر،
بيروت، طبعة 1412 هـ، الموافق 1992 ميلادي
Ketiga : Dr. Muhammad Musthafa al
A'zhami ketika mentahqiq shahih Ibnu Khuzaimah, beliau mengomentari hadist
diatas :
إسناده حسن عيسى
بن جارية فيه لين
ISNAADUHUU HASAN, 'IISAA IBNU
JAARIYAH FIIHI LIINUN (sanadnya hasan, Isa bin Jariyah didalamnya ada
kelemahan).
Sumber :
الكتاب : صحيح
ابن خزيمةالمؤلف : محمد بن إسحاق بن خزيمة أبو بكر السلمي النيسابوريالناشر :
المكتب الإسلامي - بيروت ، 1390 - 1970تحقيق : د. محمد مصطفى الأعظمي
Keempat : Syu'eib al Arna`uth ketika
mentahqiq shahih Ibnu Hibban, beliau mengomentari hadits diatas :
إسناده ضعيف
ISNAADUHUU DHA'IIFUN (sanadnya
dha'if).
Sumber :
الكتاب : صحيح
ابن حبان بترتيب ابن بلبانالمؤلف : محمد بن حبان بن أحمد أبو حاتم التميمي
البستيالناشر : مؤسسة الرسالة - بيروتالطبعة الثانية ، 1414 - 1993تحقيق : شعيب
الأرنؤوطعدد الأجزاء : 18الأحاديث مذيلة بأحكام شعيب الأرنؤوط عليها
Di atas dikatakan:al Hafizh Adz
Dzahabi berkata :
إسناده وسط
ISNAADUHUU WASATHUN (sanadnya
tengah-tengah). Saya belum menemukan apakah itu yang dmaksud dengan : ISNAD
WASATH, Hanya saja dalam sebuah situs dikatakan:
وقولهم: ((حديث
صالح)) أو: ((إسناده صالح)) وهذا يرادف الحسن، وقد يكون أدنى منه، كصالح للاعتبار
لا للاحتجاج.وقولهم: ((إسناده وسط)) فهو بمنزلة ((صالح)) إلا إن دلت قرينة على
إرادة الحسن.